Pojęcie sprawiedliwości. Sprawiedliwość w sporcie.
Sprawiedliwość w znacznym stopniu powiązana jest z moralnością. Jak pisze H. Jankowski” moralność to ten i tylko ten system norm, ocen i wzorów postępowania, który uznaje się za słuszny”.
Mówiąc o sprawiedliwości w sporcie należałoby najpierw wyjaśnić sobie co w ogóle oznacza pojęcie sprawiedliwości. Według autorów Encyklopedii Popularnej PWN sprawiedliwość to” przyznanie każdemu należnych praw”. W Małym Słowniku Języka Polskiego znajdujemy zaś definicję następującą” sprawiedliwość- postępowanie zgodne z poczuciem etyki, z nakazami moralności, dążenie do bezstronnego rozstrzygania czegoś”.
Robert Nozick charakteryzuje ją jako uprawnienie. Jestem uprawniony do tego co posiadam, co uzyskałem zakładając, że dokonało się to w sposób legalny, aprobowany przez moją społeczność. Podobnie inni uprawnieni są do tego, co zaskarbili sobie legalnie. Teoria ta kładzie jednak duży nacisk na posiadanie dóbr. Dobra materialne i kulturowe określane są jako mienie.
Z pojęciem sprawiedliwości w sporcie związane jest przestrzeganie przepisów, norm i zasad oraz zasada równości szans.
Przestrzeganie przepisów odgrywa ogromną rolę w życiu człowieka zarówno sportowym jak i poza sportowym. W sporcie, szczególnie młodzieżowym, nie chodzi o zwycięstwo za wszelką cenę, lecz o samo uczestnictwo i czerpanie z tego przyjemności i zadowolenia. W zawodach sportowych jak i w życiu trzeba kierować się uczciwością, gdyż jest to jedna z najważniejszych cnót człowieka i tylko uczciwe postępowanie może sprawić, że będziemy naprawdę „wielkimi ludźmi” i „wielkimi sportowcami”.
Istnieją bowiem takie przepisy, które nie tylko nie stanowią minimum moralności, lecz z moralnego punktu widzenia są całkowicie neutralne. Nie wszystkie akceptowane społecznie normy moralne znajdują wyraz w normach prawnych, a zatem przestrzeganie przepisów prawnych nie jest wystarczającym warunkiem do wyrażenia aprobaty dla danego zachowania w każdej sytuacji. Samo uczestnictwo w walce wiąże się na ogół z jakąś umową, zawieraną bądź bezpośrednio przez jej uczestników, bądź określoną w tradycyjnie uznawanych przepisach. Zawodnik zobowiązany jest do poszanowania przepisów danej dyscypliny sportowej. Przestrzeganie reguł sportowych nie musi z konieczności wiązać się z aprobata moralną, choć może być jednocześnie wymagane jako niezbędny warunek uczestnictwa w grze.( Przyłuska, Misiuna)
Zarówno w sporcie jak i w życiu powinna obowiązywać zasada równości szans. Pokonanie przeciwnika w nierównej i niesprawiedliwej walce nie daje tak dużej satysfakcji, jak pokonałoby się go w uczciwy sposób, przy identycznych szansach i możliwościach dla wszystkich uczestników. Żadne formalne przepisy nie są bowiem w stanie zagwarantować całkowitej równości szans. W stosunku do walki sportowej zasada ta mogłaby znaleźć zastosowanie jedynie pod warunkiem wyeliminowania czynników wpływających na tę walkę z zewnątrz, a niezależnych od cech osobowościowych i uzdolnień uczestnika rywalizacji sportowej. Zasadę równych szans drastycznie narusza stosowanie środków dopingujących. Stosowanie środków wpływa na przebieg i wynik rywalizacji sportowej. Nie dość, że środki dopingujące i zabronione środki farmakologiczne naruszają zasadę sprawiedliwości w sporcie, to jeszcze niekorzystnie wpływają na zdrowie zawodników, a więc nie oszukują oni przeciwników, lecz samych siebie.
W obecnych czasach sport- zwłaszcza wyczynowy stał się maszynką do robienia pieniędzy. Komercjalizacja sportu, położenie akcentu na osiąganie coraz to lepszych wyników sportowych oraz możliwość zarobienia ogromnych pieniędzy powoduje, że zawodnicy są skłonni zrobić wszystko, nawet posługiwać się niewłaściwymi wybiegami i oszustwem aby osiągnąć swój cel.
Obecnie zauważamy także wzrost znaczenia techniki w przygotowaniu sprzętu sportowego i sportowca do zawodów. Powoduje to, że sport staje się przez to bardziej niesprawiedliwy gdyż sportowcy z zamożnych krajów mają większe i lepsze możliwości przygotowania się do zawodów sportowych, co przeczy zasadzie równości szans.(Przyłuska, Misiuna)
Zawodnicy coraz częściej dopuszczają się oszustwa w sporcie. McIntosch mianem oszustwa określa świadome występowanie przeciwko zasadom sprawiedliwości oraz poszczególnym regułom lub zasadom postępowania z taka właśnie intencją. Istnieją dwa rodzaje oszustw: strategiczne i definicyjne.
Oszustwo strategiczne nie tylko nie narusza żadnych reguł sportowych, ale może być traktowane jako przykład postępowania, które może wzbudzać wątpliwości właśnie ze względu na różnicę pomiędzy regułami uznanymi za godne aprobaty moralnej w życiu poza sportowym a dozwolonymi, jeśli nie wręcz zalecanymi regułami taktyki walki.
Oszustwa definicyjne mogą być przypadkowe i rozmyślne. Przypadkowe nie podlega naganie moralnej, lecz wiąże się tylko z kara przewidzianą w zasadach danej gry. Oszustwo zaś z pełną premedytacją podlega już karze moralnej. Oszustwo może być uznane za czyn niemoralny jeśli jest w sposób zaplanowany traktowane przez zawodnika jako działanie kolidujące z celem danej aktywności. Pearson uważa, że intencjonalne złamanie reguł gry dla osiągnięcia przewagi zasługuje na dezaprobatę moralną bez względu na to czy zostało dokonane z chęcią uniknięcia kary, czy tez nie. ( Przyłuska, Misiuna)
Piłkarz, który strzela bramkę ręką może być podziwiany, ale nie przez tych co naprawdę kochają piłkę nożną.
Obecnie, szczególnie w rozgrywkach piłkarskich często dochodzi do przekupywania sędziów, co powoduje wypaczanie rywalizacji sportowej. Sędziowie za dobra materialne potrafią skrzywdzić jedną z drużyn. W Polsce miał miejsce przypadek, gdzie sędzia publicznie oświadczył, że proponowano mu łapówkę przed meczem. Sprawę rozpatrzył Wydział Dyscypliny i... ukarał arbitra!!! Niestety okazało się, że wobec układów w środowisku piłkarskim, bezsilny jest nawet prokurator. Po raz kolejny wyszło na jaw, że ludzie nieuczciwi w sporcie często są bezkarni. Ale fakt pozostaje jeden- przepisy muszą być stosowane. Dura lex, sed lex – surowe prawo, ale prawo.
Sport wiąże się z podstawowa etyczną wartością sprawiedliwości , która przyznaje „każdemu, co mu się należy”. Sport może uczyć poszanowania reguł, chociaż może również uczyć czegoś przeciwnego. Zależy to od postawy wielu ludzi uwikłanych w działalność związaną ze sportem- trenerów, działaczy, kibiców i sportowców, ale także nas, nauczycieli i wychowawców młodzieży.
Bibliografia:
- Etyczne aspekty sportu – Przyłuska – Fiszer, Misiuna
- Etyka – Henryk Jankowski
- Etyka – Vardy, Grosch
- Encyklopedia Popularna PWN
- Mały Słownik Języka Polskiego
- Biuletyn informacyjny – „ Sędzia” – styczeń 2002
Krzysztof Nejman